Fotografie techniek: Het belang van de functie “Spiegel opklappen”

Bijgewerkt op 23 maart 2011. Dit artikel is vooral bedoeld voor gebruikers van een spiegelreflex camera.

Onscherpte in foto’s door de klap van de spiegel vlak voor het belichten? Ook macrofotografen hebben hier snel last van. In dit voorbeeld wordt een tele foto gemaakt. Lees hier de ervaring van het fotograferen van de maan en wat er gebeurde .

19 maart 2011 was een goed moment om foto’s te maken van de maan. Deze stond vol aan de hemel, prachtig helder. Bovendien was er iets zeldzaams aan de hand: de maan was deze avond op zijn grootst te zien, omdat de afstand tussen de maan en de aarde het kleinst was sinds de afgelopen 18 jaar. Bovendien was het volle maan.

Er moesten wat testfoto’s worden gemaakt voor een ander doel, dus werd een 70-200 mm F4 L IS lens van Canon op de camera gemonteerd. Deze camera heeft een APS-C sensor, dus is de crop-factor 1,6x. Een equivalent van 320mm dus. Dat is niet genoeg om kraters te zien, maar dat was ook niet het doel.

Toen begon het opbouwen. Statief uitklappen, spiegelreflex erop, instellen en klak (dat is de spiegel die opklapte).Gebruikers van een spiegelreflex camera weten waarom dit gebeurt: de spiegel (die het beeld in de zoeker spiegelt) moet even uit de weg, zodat de sensor belicht kan worden.

De foto was onscherp… Maar meer “bewogen onscherp”. Daaraan was al te zien, dat het geen focus probleem was. Kijk maar:

De focus was overigens ingesteld met behulp van de live-view functie op 10x zoom (handmatig dus, waardoor je meestal nog beter kunt scherpstellen dan de autofocus), dus daar lag het niet aan. Live-view is na het instellen van de autofocus weer uitgeschakeld om de accu te sparen. Voor de belichting is spot-metering gebruikt (de camera koos 1/250s, f/5,6, bij ISO100) en het diafragma is op een waarde gezet, waarvan bekend is dat het objectief daarop op z’n scherpst is (doorgaans één of twee stoppen sluiten). Uiteraard mocht een draadontspanner (of een afstandsbediening) ook niet ontbreken.

Bewegingsonscherpte dus… op een statief? Wat beweegt er dan? Niet zo heel veel zou je kunnen denken. Maar dat klopt niet helemaal.

De spiegel klapt met een rotgang tegen het camerahuis, vlak voor het openen van de sluiter voor de belichting.

Het bleek, dat het toch iets gammele statief wat gebruikt werd dit probleem alleen maar in de hand werkte.

De oplossing… : Spiegelrefex camera’s hebben bijna allemaal een interessante functie: “spiegel opklappen”. Het wordt ook weleens “spiegelvoorontspanning”, of “mirror lockup” genoemd. Deze functie is meestal in het geavanceerde usermenu te vinden van de camera.

Het werkt simpel; de eerste keer dat op de ontspanknop gedrukt wordt, wordt de autofocus (indien gekozen) en belichting geregeld en wordt de spiegel opgeklapt en blijft hangen. De camera wacht dan, tot er weer op de ontspanknop gedrukt wordt. En dan wordt alleen het sluitergordijn nog open en dicht gedaan, wat nauwelijks trilling teweeg brengt. Na het belichten klapt de spiegel weer terug, zodat men weer door de zoeker kan kijken voor een nieuwe foto.

En dit is het resultaat toen de functie “spiegel opklappen” gebruikt werd:

Groot verschil dus met het eerste plaatje. Waar dat door komt en wat van grote invloed is, wordt hieronder uitgelegd.

Wat is bepalend voor het feit dat een foto onscherp wordt door het opklappen van de spiegel? Wanneer is het zinvol om de functie spiegel opklappen te gebruiken?

Brandpuntsafstand
De brandpuntsafstand is de meest bepalende of het zinvol is om de functie spiegel opklappen te gebruiken. Boven de 100mm blijkt het vaak al zinvol te wezen, afhankelijk van de onderstaande punten.

Focusafstand
Bij macrofotografie zit men heel dicht op het onderwerp. Des te kleiner de scherpstelafstand, des te meer een kleine beweging van de camera al van invloed is op de scherpte van de foto. Gebruik bij macro vanaf statief bij voorkeur altijd de functie spiegel opklappen.

Belichtingstijd
Des te langer de belichtingstijd, des te eerder bewegingsonscherpte voor komt. Maar de klap van de spiegel is een hele korte en snelle beweging, die vaak op zelfs 1/250s op 200mm brandpuntsafstand nog te zien is.

Kwaliteit statief
Het statief is zeer belangrijk. Een goedkoop krakend plastic statief gebruiken, terwijl je een flink gewicht aan glas aan je camera hebt hangen, is direct merkbaar. Gebruik maar eens de live-view functie, zoom het display in op 5 of 10x en zie wat er gebeurd als je al een beetje aan het statief of het camerahuis zit. Beeldstabilisatie kan in dat geval nog wat redden.

Beeldstabilisatie wel of niet
Beeldstabilisatie gebruiken op een statief… er zijn zelfs objectieven die deze functie automatisch uitschakelen als deze merkt dat de camera op een statief gemonteerd zit. Het kan desondanks toch van positieve invloed zijn om beeldstabilisatie te gebruiken als je statief niet van topkwaliteit is. Gebruik je wel een topstatief, dan kan de beeldstabilisatie zelfs tegenwerken. Gewoon eens proberen… Vooral bij macrofotografie zul je verschil bemerken. Tip: geef  de beeldstabilisator even de tijd om te stabiliseren. Na inschakelen van de beeldstabilisator (half indrukken van de ontspanknop) duurt het nog heel even voor deze echt stabiel is. Wacht dus het liefst enkele seconden met de ontspanknop half ingedrukt en maak dan de foto. Geen tijd voor, omdat je onderwerp anders weg is? Dat is zo’n situatie dat je beter de beeldstabilisator niet kunt gebruiken als je op statief werkt. Of wacht gewoon met de ontspanknop half ingedrukt tot het onderwerp voorbij komt. Als je dat veel doet, neem dan wel een reserve accu mee.

Hieronder volgen twee voorbeelden (100% uitsnedes, wel iets bewerkte foto’s), waarbij gebruik is gemaakt van een goedkoop, krakend, plastic statief. Het objectief was nog niet eens heel zwaar, maar toch wel een 70-200mm F4 L IS van Canon. Er is gebruik gemaakt van 200mm brandpuntsafstand. De beeldstabilisator heb ik in onderstaande voorbeelden uitgeschakeld in foto rechts. De functie spiegel opklappen stond in beide gevallen ingeschakeld, dus dat wordt hier nu niet weergegeven. Klik op de foto voor een 100% weergave.

Pas als je de foto op 100% zoom bekijkt, zie je echt het verschil.

Beeldstabilisatie type en kwaliteit
Of beeldstabilisatie wel of niet helpt als je fotografeert op een statief, hangt ook wel van het type en kwaliteit van de beeldstabilisatie af. Corrigeert de beeldstabilisatie alleen cameratrillingen door beweging (lineair), of ook de hoekverdraaiingen (rotatie) (voorbeeld: Canon Hybrid IS)? Op een statief heb je namelijk sneller last van hoekverdraaiingen. De klap van de spiegel is ook vaak merkbaar als hoekverdraaïng.

Zoomfactor foto
Hoever wil je de foto uitsnijden en hoe groot wordt de foto afgedrukt of weergegeven op de monitor. Inzoomen tot op 100% zoom (of meer) laat alle vormen van afwijking zien. Dat is dan ook meestal niet de praktijk. Wees realistisch.

Kwaliteit camerahuis (de body)
De kwaliteit van het camerahuis is ook van invloed. Een stevig camerahuis uit gegoten metaal is nou eenmaal steviger dan een kunstof behuizing. Alhoewel de moderne “engineering plastics” ook erg goed zijn. Vooral als je hele grote en zware objectieven gebruikt, zul je baat hebben bij body’s gemaakt van bijvoorbeeld een magnesium legering.

Scherpte objectief en camera
Hoe scherper het uiteindelijke plaatje, hoe sneller afwijkingen zichtbaar worden. Waaronder ook deze bewegingsonscherpte. Dus wil je echt profiteren van je topobjectief, verpest het dan niet met onnodige bewegingsonscherpte.

Scherpstelling
Hier geldt hetzelfde. Als de foto al niet scherp is, zie je ook de kleine bewegingsonscherpte minder snel. Stel je met de hand scherp op het live-view scherm op 10x zoom? Eerst de spiegel opklappen voor de sluiter afgaat… anders heb je er niets aan.

Type spiegel-opklapmechanisme
De klap van de spiegel wordt opgevangen en gedempt in de camerabody. Fabrikanten gebruiken verschillende methodes voor deze demping. Goedkopere camera’s hebben doorgaans een goedkoper mechanisme, wat je soms ook kunt horen. En dan maakt het ook nog uit of de body gemaakt is van kunststof, of metaal. Het moet toch de klap verwerken en die is niet gering. Bij de meest professionele body’s kun je zelfs het spiegel-omklapmechanisme nog op een stille modus zetten. Het mechanisme werkt dan iets minder snel, maar de klap is ook minder hard. Handig als je “stil” wil werken (in een theater of kerk bijvoorbeeld), maar het zal ook resulteren in minder bewegingsonscherpte bij grote brandpuntsafstanden. Schiet je dus een foto van de maan uit de hand met bijvoorbeeld een Nikon D3s en je kunt (of wilt) de functie spiegel opklappen (of spiegelvoorontspanning zoals Nikon dat weleens noemt) niet gebruiken? Gebruik dan op z’n minst deze stille modus. De maan loopt niet zomaar weg, dus de snelheid is dan toch niet echt van belang.

Voor snelle opnames en bewegingen (sport bijvoorbeeld) is de functie spiegel opkappen niet interessant.

Tip: probeer ook eens de live-view stand. Deze doet ongeveer hetzelfde. De spiegel wordt immers al opgeklapt om de sensor te activeren voor een live-beeld op het scherm. Live-view is een goed alternatief voor de functie spiegel opklappen. Wel even testen, want het kan mogelijk net even wat anders functioneren.